Εννέα γνωστοί λογοτέχνες προσφέρουν συμβουλές γραψίματος προς τους επίδοξους συναδέλφους τους Με αφορμή την έκδοση στη Μεγάλη Βρετανία του δοκιμίου του Αμερικανού μυθιστοριογράφου Ελμορ Λέοναρντ «δέκα κανόνες για το γράψιμο», η εφημερίδα «Γκάρντιαν» ζήτησε από γνωστούς συγγραφείς να αποκαλύψουν κι αυτοί με τη σειρά τους μερικά από τα «μυστικά του επαγγέλματος», να προσφέρουν, μέσα από την προσωπική τους πείρα, συμβουλές προς επίδοξους συναδέλφους τους. Χωρίς αμφιβολία, κανένας δεν πρόκειται να κατακτήσει λογοτεχνικές δάφνες επειδή ακολούθησε τις συμβουλές και τις οδηγίες των επιτυχημένων συγγραφέων. Ωστόσο, το ανθολόγιο παραινέσεων που συγκέντρωσε η εφημερίδα είναι ενδιαφέρον και αρκετά διασκεδαστικό. Αποκαλύπτει προσωπικές ιδιαιτερότητες, προσφέρει ποικίλες «οδηγίες προς ναυτιλλομένους», γραμμένες συχνά με χιουμοριστική διάθεση, ενώ πολλές από τις συμβουλές που παρατίθενται μπορεί να είναι εξίσου επωφελείς για τη συγγραφική δουλειά όσο και για οποιοδήποτε άλλο εγχείρημα.
Ελμορ Λέοναρντ, "Απόφυγε τους προλόγους": -Ποτέ μην ξεκινάς ένα βιβλίο με τον καιρό. Αν θέλεις μόνο να δημιουργήσεις ατμόσφαιρα, και όχι να περιγράψεις την αντίδραση ενός ήρωα στις καιρικές συνθήκες, δεν πρέπει να μακρηγορείς. Ο αναγνώστης θα γυρίσει σελίδα ψάχνοντας για ανθρώπους. Υπάρχουν εξαιρέσεις. Αν τυχαίνει να είσαι ο Μπάρι Λόπεζ, που βρίσκει περισσότερους τρόπους από έναν Εσκιμώο για να περιγράψει τον πάγο και το χιόνι στο βιβλίο του Arctic Dreams, τότε μπορείς να κάνεις όσο ρεπορτάζ θέλεις για τον καιρό.
- Να αποφεύγεις τους προλόγους: ενδέχεται να είναι βαρετοί, ιδίως ένας πρόλογος που ακολουθεί μια εισαγωγή που ακολουθεί ένα προοίμιο. Βέβαια, αυτά συνήθως τα συναντάμε στα δοκίμια. Ο πρόλογος σε ένα μυθιστόρημα είναι η «πίσω ιστορία» και αυτήν μπορείς να την βάλεις οπουδήποτε. Υπάρχει ένας πρόλογος στο βιβλίο του Τζον Στάινμπεκ «Γλυκιά Πέμπτη», αλλά αυτός είναι μια χαρά γιατί ο ήρωας του βιβλίου επισημαίνει ακριβώς τους κανόνες που υποστηρίζω. Λέει: «Μ’ αρέσει η πολλή κουβέντα σ’ ένα βιβλίο και δεν μ’ αρέσει να μου λένε πώς είναι ο τύπος που μιλάει. Θέλω να καταλάβω πώς είναι από τον τρόπο που μιλάει».
- Ποτέ μη χρησιμοποιείς άλλο ρήμα από το «είπε» στους διαλόγους. Η φράση του διαλόγου ανήκει στον ήρωα· το ρήμα είναι ο συγγραφέας που χώνει τη μύτη του. Αλλά το «είπε» είναι λιγότερο παρεμβατικό από το «αποφάνθηκε», «προειδοποίησε», «μούγκρισε». Κάποτε έτυχε να δω μια φράση διαλόγου που η Μαίρη Μακάρθι την ολοκλήρωνε με το ρήμα «νουθέτησε» και σταμάτησα να διαβάζω για να πάω να βρω το λεξικό.
- Ποτέ μη χρησιμοποιείς ένα επίρρημα για να προσδιορίσεις το ρήμα «είπε»... αποκρίθηκε πένθιμα. Το να χρησιμοποιείς επίρρημα μ’ αυτό τον τρόπο (ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο) είναι θανάσιμο αμάρτημα. Ο συγγραφέας εκτίθεται έτσι, χρησιμοποιώντας μια λέξη που διακόπτει τον ρυθμό της συνομιλίας.
- Κράτα υπό έλεγχο τα θαυμαστικά σου. Επιτρέπονται μόνο δύο τρία σε κάθε 100.000 λέξεις πρόζας. Αν έχεις βέβαια την ικανότητα να παίζεις με τα θαυμαστικά όπως ο Τομ Γουόλφ, μπορείς να τα ρίχνεις μέσα με το τσουβάλι.
- Ποτέ μη χρησιμοποιείς τη λέξη «ξαφνικά». Αυτός ο κανόνας δεν χρειάζεται εξήγηση. Εχω παρατηρήσει ότι οι συγγραφείς που χρησιμοποιούν το «ξαφνικά» έχουν μια τάση ακράτειας με τα θαυμαστικά τους.
- Να χρησιμοποιείς με μεγάλη φειδώ τις τοπικές διαλέκτους, τις ντοπιολαλιές. Από τη στιγμή που θα αρχίσεις να γράφεις τις λέξεις φωνητικά και να φορτώνεις τις σελίδες με αποστρόφους, δεν θα μπορείς να σταματήσεις.
- Να αποφεύγεις τις λεπτομερείς περιγραφές των ηρώων. Στο «Λόφοι σαν άσπροι ελέφαντες» του Ερνεστ Χέμινγουεϊ, πώς είναι «ο Αμερικανός και η κοπέλα μαζί του»; «Εκείνη έβγαλε το καπέλο της και το άφησε πάνω στο τραπέζι». Αυτή είναι η μοναδική αναφορά στην εμφάνιση των προσώπων που υπάρχει στο αφήγημα.
- Μην περιγράφεις με λεπτομέρειες τόπους και πράγματα, εκτός κι αν είσαι η Μάργκαρετ Ατγουντ που μπορεί να ζωγραφίζει τοπία με λέξεις. Σίγουρα δεν θέλεις περιγραφές που να σταματούν τη δράση, να καθηλώνουν τη ροή της ιστορίας.
- Δοκίμασε να παραλείψεις τα μέρη που ο αναγνώστης τείνει να «πηδάει». Σκέψου τι πηδάς εσύ όταν διαβάζεις ένα μυθιστόρημα: πυκνές παραγράφους που βλέπεις ότι έχουν υπερβολικά πολλές λέξεις μέσα τους.
Ο πιο σημαντικός κανόνας είναι αυτός που συνοψίζει τους δέκα: Αν αυτό που έγραψα μοιάζει με γραπτό, το ξαναγράφω.
Νιλ Γκάιμαν, "Τέλειωσε ό,τι γράφεις"
- Γράψε
- Βάλε τη μια λέξη μετά την άλλη. Βρες τη σωστή λέξη, γράψε την.
- Τελείωσε αυτό που γράφεις. Ο,τι κι αν πρέπει να κάνεις για να το τελειώσεις, τελείωσέ το.
- Παράτησέ το για λίγο. Διάβασέ το προσποιούμενος ότι ποτέ πριν δεν το είχες διαβάσει. Δείξε το σε φίλους που σέβεσαι τη γνώμη τους.
- Θυμήσου: Οταν άνθρωποι σου λένε ότι κάτι δεν πάει καλά έχουν σχεδόν πάντα δίκιο. Οταν σου λένε ακριβώς τι δεν είναι σωστό και πώς να το διορθώσεις, κάνουν σχεδόν πάντα λάθος.
- Διόρθωσέ το. Να θυμάσαι ότι, αργά ή γρήγορα, προτού καταφέρεις να φτάσεις στην τελειότητα, θα αναγκαστείς να το αφήσεις και να προχωρήσεις παρακάτω. Η τελειότητα είναι σαν να κυνηγάς τον ορίζοντα.
- Να γελάς με τα δικά σου αστεία.
- Ο κύριος κανόνας για το γράψιμο είναι ότι αν το κάνεις με αρκετή σιγουριά και αυτοπεποίθηση, σου επιτρέπεται να κάνεις οτιδήποτε σ’ αρέσει. (Αυτό μπορεί να είναι κανόνας και για τη ζωή.) Γράψε λοιπόν την ιστορία σου όπως χρειάζεται να γραφτεί. Γράψε την τίμια και πες την όσο καλύτερα μπορείς. Δεν νομίζω ότι υπάρχουν άλλοι κανόνες που να έχουν σημασία.
Τζόις Κάρολ Οουτς, "Ο ιδανικός αναγνώστης"
- Μην προσπαθείς να προβλέψεις τον «ιδανικό αναγνώστη» - μπορεί να υπάρχει αλλά τώρα διαβάζει κάτι άλλο.
- Γίνε ο δικός σου επιμελητής και κριτικός. Με κατανόηση, αλλά ανελέητος.
- Εκτός κι αν γράφεις κάτι πολύ αβανγκάρντ -πολύ μπερδεμένο, απόκοσμο, «σκοτεινό»- έχε τον νου σου στη δυνατότητα να χωρίζεις το κείμενο σε παραγράφους.
- Εκτός κι αν γράφεις κάτι πολύ μεταμοντέρνο -προκλητικό, με πολλή αυτοσυναίσθηση και αυτοεξέταση- έχε τον νου σου στη δυνατότητα να χρησιμοποιείς απλές λέξεις αντί για μακροσκελείς και εξεζητημένες.
- Θυμήσου τον Οσκαρ Γουάιλντ: «Η λίγη ειλικρίνεια είναι επικίνδυνη και η πολλή είναι απολύτως θανάσιμη».
- Η καρδιά σου ας είναι ανάλαφρη και αισιόδοξη. Αλλά να περιμένεις το χειρότερο.
Ρίτσαρντ Φορντ, "Μη διαβάζεις κριτικές"
- Παντρέψου κάποια που αγαπάς και που πιστεύει ότι είναι καλή ιδέα να είσαι συγγραφέας, και μην κάνεις παιδιά.
- Μη διαβάζεις τις κριτικές για σένα.
- Μη γράφεις κριτικές (η κρίση σου θα είναι πάντα χρωματισμένη).
- Μην καβγαδίζεις με τη σύζυγό σου νωρίς το πρωί και αργά το βράδυ.
- Μην πίνεις όταν γράφεις.
- Μη γράφεις επιστολές σε εφημερίδες.
- Μην εύχεσαι τα χειρότερα για τους συναδέλφους σου.
- Προσπάθησε να βλέπεις την καλοτυχία άλλων σαν ενθάρρυνση σε σένα.
- Μην ανέχεσαι καμιά βλακεία αν μπορείς να το αποφύγεις.
Ιαν Ράνκιν, "Να μην εγκαταλείπεις"
- Διάβαζε πολύ, γράφε πολύ.
- Μάθε να είσαι αυτοκριτικός και ποια κριτική να αποδέχεσαι.
- Να είσαι επίμονος.
- Να έχεις μια ιστορία που να αξίζει να την πεις.
- Μην εγκαταλείπεις.
- Να είσαι τυχερός και να παραμείνεις.
Π. Ντ. Τζέιμς, "Οι λέξεις, η πρώτη ύλη"
- Αύξησε το λεκτικό δυναμικό σου. Οι λέξεις είναι η πρώτη ύλη μας.
- Διάβαζε πολύ αλλά εκλεκτικά. Το κακό γράψιμο είναι μεταδοτικό.
- Μόνο με το γράψιμο αναπτύσσουμε το δικό μας στυλ.
- Γράψε αυτό που έχεις ανάγκη να γράψεις, όχι αυτό που είναι δημοφιλές ή που νομίζεις πως θα πουλήσει.
- Ανοιξε το μυαλό σου σε νέες εμπειρίες, ιδιαίτερα στη μελέτη άλλων ανθρώπων. Τίποτα απ’ όσα συμβαίνουν σε έναν συγγραφέα δεν πηγαίνει χαμένο.
Ντέιβιντ Χέαρ, "Περί στυλ"
- Γράφε μόνο όταν έχεις κάτι να πεις.
- Ποτέ μη δέχεσαι συμβουλές από κάποιον που δεν επενδύει στο αποτέλεσμα.
- Το στυλ είναι η τέχνη να βγάζεις τον εαυτό σου απέξω, όχι να βάζεις τον εαυτό σου μέσα.
- Αν κανένας δεν θέλει να ανεβάσει το έργο σου, ανέβασέ το εσύ.
- Τα αστεία είναι σαν τα χέρια και τα πόδια για έναν ζωγράφο. Μπορεί να μην είναι ακριβώς αυτό που θέλεις να κάνεις, αλλά πρέπει να μπορείς να τα σχεδιάζεις καλά.
- Το θέατρο ανήκει πρωταρχικά στους νέους.
- Ποτέ κανένας δεν έχει επιτύχει συνοχή και συνέπεια ως σεναριογράφος.
- Ποτέ μην πηγαίνεις σε τηλεοπτικό πάρτι διασημοτήτων που διαφημίζεται ως λογοτεχνική εκδήλωση.
- Ποτέ μην παραπονιέσαι ότι δεν σε καταλαβαίνουν. Μπορείς να επιλέξεις να είσαι κατανοητός ή να μην είσαι.
Τζάνετ Γουίντερσον, "Απόλαυσέ το"
- Κάτσε να δουλέψεις. Η έλλειψη πειθαρχίας σημαίνει έλλειψη ελευθερίας.
- Ποτέ μη σταματάς αν κολλήσεις. Γύρνα σελίδα και γράψε κάτι άλλο. Ποτέ μη σταματάς εντελώς.
- Να αγαπάς αυτό που κάνεις.
- Να είσαι έντιμη(ος) με τον εαυτό σου. Αν δεν είσαι καλή(ος), δέξου το. Αν η δουλειά που κάνεις δεν είναι καλή, δέξου το.
- Μην επιμένεις στην κακή δουλειά. Αν ήταν κακή όταν μπήκε στο συρτάρι, θα είναι το ίδιο κακή όταν την βγάλεις από κει.
- Αγνόησε όποιον δεν σέβεσαι.
- Μη δίνεις σημασία σε κανέναν που έχει προκαταλήψεις ως προς τα φύλα. Πολλοί άνδρες εξακολουθούν να πιστεύουν ότι οι γυναίκες δεν διαθέτουν φαντασία του φλογερού είδους.
- Να είσαι φιλόδοξη(ος) για τη δουλειά σου. όχι για την ανταμοιβή.
- Εχε εμπιστοσύνη στη δημιουργικότητά σου.
- Απόλαυσε τη δουλειά σου!
Ρόντι Ντόιλ, "Δώσε πρώτα τίτλο"
- Μην τοποθετείς τη φωτογραφία του αγαπημένου σου λογοτέχνη πάνω στο γραφείο, ιδιαίτερα αν είναι κάποιος που αυτοκτόνησε.
- Γέμιζε τις σελίδες όσο πιο γρήγορα γίνεται - με διπλά διαστήματα ή γράφοντας σε κάθε δεύτερη γραμμή. Κάθε καινούργια σελίδα να την βλέπεις σαν έναν μικρό θρίαμβο.
- Μέχρι να φτάσεις στη σελίδα 50. Ηρέμησε τότε και άρχισε να ανησυχείς για την ποιότητα. Νιώσε άγχος - αυτή είναι η δουλειά σου.
- Δώσε έναν τίτλο στο έργο σου όσο γρηγορότερα γίνεται. Ο Ντίκενς ήξερε ότι το «Ο Ζοφερός Οίκος» θα λεγόταν έτσι πριν το γράψει.
- Περιόρισε το σερφάρισμα στο Ιντερνετ σε δυο τρεις ιστοσελίδες τη μέρα. Μην πλησιάζεις τους διαδικτυακούς βιβλιοφάγους, εκτός κι αν κάνεις έρευνα.
- Επιτρέπεται να έχεις ένα λεξικό συνωνύμων, αλλά κρύψε το κάπου. Το πιθανότερο είναι οι λέξεις που σου έρχονται στο μυαλό να κάνουν μια χαρά τη δουλειά τους - π.χ. «άλογο», «έτρεξε», «είπε».
- Μπορείς ενίοτε να υποκύπτεις στον πειρασμό. Να σφουγγαρίσεις το πάτωμα, να απλώσεις τα πλυμένα. Είναι έρευνα.
- Επιτρέπεται να αλλάζεις γνώμη. Οι καλές ιδέες συχνά δολοφονούνται από τις καλύτερες. Κάποτε έγραφα ένα μυθιστόρημα για ένα μουσικό συγκρότημα ονόματι Partitions. Κι έπειτα αποφάσισα να το τιτλοφορήσω The Commit-ments.
- Μην ψάχνεις στο Amazon.com για το βιβλίο που δεν έγραψες ακόμα.
- Μπορείς να περνάς μερικά λεπτά κάθε μέρα σχεδιάζοντας το βιογραφικό σου σημείωμα του εξωφύλλου - «Μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στην Καμπούλ και τη Γη του Πυρός». Αμέσως μετά όμως να επιστρέφεις στη δουλειά.
Αναδημοσίευση από την εφ. Καθημερινή, φ. 14.3.2010
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου